Αφορμή γι’ αυτή την ανάρτηση (και τροφή για σκέψη βεβαίως βεβαίως…) μου έδωσε μια συζήτηση που είχα με έναν πολύ καλό μου φίλο και την αμέσως επόμενη μέρα το άρθρο του Αυγουστίνου Ζενάκου “Εκλογές και πολιτική τάξη”, το οποίο διάβασα στο περιοδικό Unfollow. Ο φίλος μου, μου μετέφερε την άποψη σύμφωνα με την οποία μια μεγάλη αποχή μπορεί να αποδομήσει το πολιτικό σύστημα. Ο κ. Ζενάκος, επίσης, υποστηρίζει πως μια αποχή της τάξης του 80% μπορεί να το οδηγήσει σε κατάρρευση και να αναδείξει νέες δυνάμεις. Πρόκειται μάλιστα για μια ιδέα που έχει αρχίσει να προωθείται και σε άλλες περιοχές του πλανήτη μας. Μακάρι να μπορούσα να ενστερνιστώ αυτή την άποψη, αλλά δυστυχώς είμαι πεπεισμένος πως τα πράγματα θα εξελιχθούν εντελώς διαφορετικά απ’ ότι στο βιβλίο “Περί φωτίσεως” του Σαραμάγκου, όπου (αφού τα λευκά ξεπερνούν το 80% στις δημοτικές εκλογές στην πρωτεύουσα μιας χώρας) μετά από διάφορα συμβάντα οι κυβερνώντες αδειάζουν τη γωνιά στους πολίτες!
Κατ΄αρχάς, αν θελήσουμε να αναλύσουμε το φαινόμενο της αποχής μπορούμε να διακρίνουμε τρεις περιπτώσεις:
- Αποχή που οφείλεται είτε σε λάθη (π.χ. λάθος εγγραφές στους εκλογικούς καταλόγους, άτομα που έχουν αποβιώσει κλπ) είτε σε αδυναμία των πολιτών να ψηφίσουν (για λόγους υγείας ή γιατί βρίσκονται μακριά από τον τόπο που ψηφίζουν κλπ)
- Αποχή που οφείλεται σε καθαρή αδιαφορία για τα τεκταινόμενα στην πολιτική και δημόσια ζωή
- Αποχή με στόχο να καταδείξει τη διαμαρτυρία και την αγανάκτηση των πολιτών απέναντι στον τρόπο που λειτουργεί το πολιτικό σύστημα.
Είναι προφανές ότι η τρίτη περίπτωση είναι αυτή η οποία αναφέρεται στον πρόλογο και που σκοπό έχει να “χτυπήσει” το σύστημα. Είναι όμως αυτή η στάση αποτελεσματική; Κατά τη γνώμη μου όχι. Αρχικά, δεν υπάρχει κάποια πρόβλεψη στην εκλογική νομοθεσία για την περίπτωση που καταγραφεί μια μαζική αποχή. Το ίδιο ισχύει και για τα λευκά και άκυρα ψηφοδέλτια. Δεν προσμετρώνται στο τελικό αποτέλεσμα και φυσικά δεν υπάρχει πρόβλεψη για την περίπτωση που ο αριθμός τους είναι υψηλός. Γενικότερα, αποχή, λευκά και άκυρα επί της ουσίας απλά δεν μετρούν πουθενά! Η “παράλειψη” μιας τέτοιας πρόβλεψης είναι σαφώς εσκεμμένη, καθώς το σύστημα βρίσκει έναν πολύ ωραίο τρόπο να ξεφορτώνεται όσους αντιδρούν ακολουθώντας αυτό το δρόμο. Ας φανταστούμε, για παράδειγμα, τι θα γινόταν αν υπήρχε η δυνατότητα οι έδρες που αντιστοιχούν στα λευκά να έμεναν κενές!
Ωραία, τότε γιατί να μην απέχουμε μαζικά, ώστε να τους αναγκάσουμε είτε να αλλάξουν πολιτική είτε να αλλάξουν τον εκλογικό νόμο, θα αναρωτηθεί κανείς. Ας έχουμε υπόψη μας πως η αποχή στις εθνικές εκλογές στη χώρα μας έχει σχετικά ανοδική πορεία. Όμως, μου φαίνεται σχετικά δύσκολο να φτάσει σε τόσο υψηλά ποσοστά. Το μεγαλύτερο ποσοστό αποχής τα τελευταία χρόνια παρατηρήθηκε στις τελευταίες εκλογές, όπως φαίνεται και στο γράφημα που ακολουθεί. Ακόμα θυμάμαι τις δηλώσεις του πολιτικού συστήματος το 2009 πως το έλαβαν το μήνυμα, καθώς και την προσχηματική συζήτηση που είχε ξεκινήσει στα ΜΜΕ. Δε βλέπω να άλλαξε κάτι. Ιδιαίτερα, όσον αφορά τα μεγάλα ΜΜΕ πιστεύω πως δεν είναι τυχαίο το γεγονός πως παρουσιάζουν την αποχή σαν λύση, ενώ ταυτόχρονα δήθεν ανησυχούν επειδή 1 στους 3 γυρίζει την πλάτη στην εκλογική διαδικασία. Σε κάθε περίπτωση πάντως πιστεύω πως θα το λάβουν δήθεν το μήνυμα, αλλά θα μας πουν ότι “Ο τόπος πρέπει να κυβερνηθεί και αυτό θα γίνει με όσους αποφάσισαν να συμμετέχουν. Εξάλλου, γι’ αυτό δεν είναι οι νόμοι; Για να μην υπάρχουν αδιέξοδα.” 
Ας δούμε, επίσης, πως επηρεάζει η αποχή τα ποσοστά των κομμάτων με ένα παράδειγμα από τη Wikipedia:
© Zorion, CC-BY-SA, Wikimedia Commons
Στο πάνω μέρος της εικόνας είναι τα ποσοστά των κομμάτων και η αποχή (με γκρι χρώμα) στο σύνολο των εγγεγραμμένων στους καταλόγους ψηφοφόρων και στο κάτω μέρος πως τελικά διαμορφώθηκαν τα ποσοστά επί των έγκυρων ψηφοδελτίων. Συνεπώς, αν υποθέσουμε πως όσοι σκέφτονται να απέχουν για λόγους αντίδρασης, αποφασίσουν τελικά να ψηφίσουν, τότε αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα τη συμπίεση των μεγάλων κομμάτων (αφού λογικά οι περισσότεροι από όσους θέλουν να αντιδράσουν δε θα ψηφίσουν τα μεγάλα κόμματα), αλλά και πιθανώς την ανάδειξη νέων δυνάμεων από μικρότερα κόμματα. Ακόμα και το τελευταίο να μη συμβεί, θα υπάρξει πολύ μεγαλύτερη πίεση στις πολιτικές δυνάμεις για σωστές αποφάσεις.
Τελικά, τι κάνουμε; Προσωπικά, θεωρώ πως από την αποχή είναι πολύ πιο αποτελεσματική η συμμετοχή. Συμμετοχή όχι μόνο στις εκλογές, αλλά γενικότερα στα κοινά. Και αυτή τη συμμετοχή πρέπει να την απαιτήσουμε και να τη διεκδικήσουμε. Ωραία και σε αυτές τις εκλογές τι να ψηφίσουμε; Αυτό, πρέπει να το αποφασίσει ο κάθε πολίτης μόνος του και υπεύθυνα. Εγώ, θα ψηφίσω Κόμμα Πειρατών Ελλάδος, γιατί ανάμεσα στ’ άλλα υποστηρίζει πως το μοντέλο αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας που έχουμε είναι ξεπερασμένο και διεκδικεί την πραγματική συμμετοχή των πολιτών στις αποφάσεις.