Αθανάσιος Πλέσσας Μηχανικός Η/Υ & Πληροφορικής, MSc, PhD

Οι τεχνολογίες της πληροφορικής προσφέρουν τη δυνατότητα στα κράτη να απλοποιήσουν τις διαδικασίες που ακολουθούν στη δημόσια διοίκηση, να μειώσουν τη γραφειοκρατία και να παρέχουν καλύτερες υπηρεσίες στους πολίτες και τις επιχειρήσεις. Στην Ελλάδα, έχουν γίνει σημαντικά βήματα προόδου την τελευταία δεκαετία (TaxisNet, μηχανογράφηση δημοσίων οργανισμών και ασφαλιστικών ταμείων, ηλεκτρονικό σύστημα προμηθειών [1]) με αποτέλεσμα κάποιοι δημόσιοι φορείς να παρέχουν τις υπηρεσίες τους και μέσω του Διαδικτύου. Εντούτοις, η κατάσταση χρήζει σημαντικής βελτίωσης, καθώς παραμένουμε ουραγοί σε σχέση με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες [2][3][4] τη στιγμή μάλιστα που οι πολίτες επιθυμούν την παροχή υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης [5]. Το αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι η γραφειοκρατία και η μείωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας [6], χαμένες ώρες αναμονής για πολίτες και επιχειρήσεις, καθώς και εικόνες ντροπής ταλαιπωρίας σε ουρές που παραπέμπουν σε τριτοκοσμικές καταστάσεις.

Κάποιες προτάσεις για τις αλλαγές που είναι επιτακτική ανάγκη να πραγματοποιηθούν στον τομέα της ηλεκτρονικής διακυβέρνησης είναι οι παρακάτω:

• Μετατροπή όλων των εσωτερικών διαδικασιών των δημόσιων φορέων σε ηλεκτρονικές: Οι εσωτερικές διαδικασίες των δημόσιων υπηρεσιών χαρακτηρίζονται από υπερβολική γραφειοκρατία και συνήθως αχρείαστη πολυπλοκότητα. Η μετατροπή όλων των εσωτερικών διαδικασιών σε ηλεκτρονικές με την υιοθέτηση πληροφοριακών συστημάτων έχει ως αποτέλεσμα την αποτελεσματικότερη λειτουργία του δημοσίου και την ταχύτερη διεκπεραίωση των υποθέσεων, τη μείωση του κόστους λειτουργίας των υπηρεσιών (μείωση γραφικής ύλης) και τη μείωση του αριθμού των υπαλλήλων που απαιτούνται για τη λειτουργία των υπηρεσιών.
• Παροχή όλων των υπηρεσιών των δημόσιων φορέων σε πολίτες και επιχειρήσεις από το Διαδίκτυο: Κάθε δημόσιος φορέας παρέχει το σύνολο των υπηρεσιών του (εφόσον είναι εφικτό) και από το Διαδίκτυο. Οι συναλλασσόμενοι έχουν τη δυνατότητα να λάβουν πιστοποιητικά, να πραγματοποιήσουν πληρωμές και να επικοινωνήσουν και να υποβάλουν ερωτήματα στους φορείς από απόσταση, χωρίς να απαιτείται η φυσική τους παρουσία. Ιδιαίτερη έμφαση χρειάζεται να δοθεί στην παροχή αυτών των υπηρεσιών και σε κινητές συσκευές, οι περισσότερες από τις οποίες επιτρέπουν την πλοήγηση στο Διαδίκτυο και τις οποίες οι χρήστες τους έχουν διαρκώς μαζί τους.
• Διασύνδεση τμημάτων πληροφοριακών συστημάτων διαφορετικών δημόσιων φορέων: Αυτή τη στιγμή τα πληροφοριακά συστήματα των φορέων δημόσιας διοίκησης είναι απομονωμένα το ένα από το άλλο. Αυτό, εν μέρει είναι αναμενόμενο λόγω της απουσίας κοινών προτύπων και της χρήσης διαφορετικών τεχνολογιών για την υλοποίηση κάθε πληροφοριακού συστήματος. Ως εκ τούτου για την επικοινωνία μεταξύ των διάφορων υπηρεσιών απαιτούνται αργές, γραφειοκρατικές διαδικασίες, τις οποίες σε αρκετές περιπτώσεις καλείται ο ίδιος ο πολίτης να διεκπεραιώσει. Για παράδειγμα, ένας ελεύθερος επαγγελματίας για να θεωρήσει τα βιβλία του στη ΔΟΥ χρειάζεται να λάβει από τον ασφαλιστικό φορέα του πιστοποιητικό ασφαλιστικής ενημερότητας. Αν τα συστήματα των ασφαλιστικών ταμείων και του Υπουργείου Οικονομικών μπορούσαν να επικοινωνήσουν ο έλεγχος για το αν ο ελεύθερος επαγγελματίας είναι ασφαλιστικά ενήμερος θα γινόταν αυτόματα χωρίς τη μεσολάβηση του ενδιαφερόμενου ή κάποιου δημοσίου υπαλλήλου.
• Αυτοματοποιημένοι μηχανισμοί ελέγχου: Η εφαρμογή πληροφοριακών συστημάτων στο δημόσιο τομέα και η διασύνδεσή τους επιτρέπουν την ανάπτυξη αυτοματοποιημένων μηχανισμών ελέγχου. Οι μηχανισμοί ελέγχου λειτουργούν συνδυάζοντας στοιχεία από βάσεις δεδομένων διαφορετικών φορέων και επομένως ο εντοπισμός παραβατών γίνεται πιο αποτελεσματικός. Επιπλέον, η απουσία παρέμβασης ανθρώπινου παράγοντα λειτουργεί αποτρεπτικά ως προς τη διαφθορά και το χρηματισμό δημοσίων λειτουργών.
• Ψηφιοποίηση υλικού και αρχείου δημόσιων υπηρεσιών: Οι δημόσιοι φορείς διαθέτουν τεράστια σε μέγεθος, έντυπα αρχεία. Ο όγκος τους, καθώς και το μέσο αποθήκευσης δυσχεραίνουν την αναζήτηση και την επεξεργασία πληροφορίας, ενώ οδηγούν και σε καθυστερήσεις στην εξυπηρέτηση των πολιτών. Κατά τη γνώμη μου είναι απαραίτητο να επεκταθεί και να ολοκληρωθεί η ψηφιοποίηση των αρχείων όλων των φορέων του δημόσιου τομέα.
• Αποτελεσματικότερη πρόσβαση στη νομοθεσία: Αυτή τη στιγμή η κύρια πύλη πρόσβασης στη νομοθεσία είναι ο ιστότοπος του Εθνικού Τυπογραφείου, στη βάση δεδομένων του οποίου βρίσκονται αποθηκευμένα όλα τα ΦΕΚ που έχουν δημοσιευθεί με τη μορφή αρχείων pdf. Ο τρόπος αυτός οργάνωσης πιστεύουμε πως είναι αναποτελεσματικός, καθώς στα περισσότερα ΦΕΚ γίνονται αναφορές σε άρθρα άλλων νόμων (τους οποίους πρέπει να αναζητήσει ο ενδιαφερόμενος) ή τροποποιήσεις άρθρων παλαιότερων ΦΕΚ. Θεωρώ πως είναι πολύ αποτελεσματικότερη η οργάνωση της νομοθεσίας με τη χρήση ενός revision control [7] συστήματος, όπου για κάθε νόμο παρουσιάζεται η τελευταία έκδοση, αλλά και οι τροποποιήσεις που έχουν γίνει με τις προηγούμενες εκδόσεις. Επιπλέον, ο μετασχολιασμός των νόμων (π.χ. με τη χρήση ετικετών) και η χρήση υπερσυνδέσμων (π.χ. σε περιπτώσεις αναφορών σε άρθρα άλλων νόμων)  μπορούν να συμβάλουν στην ευκολότερη πλοήγηση και αναζήτηση της πληροφορίας.

Είναι προφανές ότι αυτές οι προτάσεις μπορούν να συμβάλλουν αποτελεσματικά:

• στη μείωση του μεγέθους του δημόσιου τομέα, του κόστους λειτουργίας του και την καλύτερη αξιοποίηση των πόρων και του ανθρώπινου δυναμικού
• στη μείωση της γραφειοκρατίας και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας, μέσω της δημιουργίας ενός περιβάλλοντος που ευνοεί την επιχειρηματικότητα
• στην καλύτερη εξυπηρέτηση των πολιτών
• στην αντιμετώπιση της διαφθοράς
• στην αύξηση των δημοσίων εσόδων μέσω των αποτελεσματικότερων ελέγχων

Αναμφίβολα, κάποιες από τις παραπάνω προτάσεις έχουν σημαντικό κόστος υλοποίησης, πιστεύω όμως πως τα κέρδη και τα οφέλη από την εφαρμογή τους είναι πολλαπλάσια. Ιδιαίτερη προσοχή πιστεύω πως πρέπει να δοθεί στην κοστολόγηση των εφαρμοζόμενων τεχνολογικών λύσεων. Δυστυχώς, κατά καιρούς έχουν υλοποιηθεί συστήματα πληροφορικής για δημόσιους φορείς με προϋπολογισμένο κόστος κατά πολύ υψηλότερο του πραγματικού. Πολύ σημαντικός παράγοντας για τη μείωση του κόστους υλοποίησης και προμήθειας των απαραίτητων συστημάτων μπορεί να αποδειχθεί το λογισμικό ανοιχτού κώδικα [8]. Δυστυχώς, το 2008 η τότε κυβέρνηση της χώρας μας δεν εξέτασε καθόλου το ενδεχόμενο χρήσης λογισμικού ανοιχτού κώδικα στο δημόσιο τομέα, αλλά προτίμησε να επικυρώσει με νόμο συμφωνία με τη Microsoft [9], χωρίς να γίνει κάποια μελέτη για εναλλακτικές λύσεις. Μερικά μόνο από τα πλεονεκτήματα του λογισμικού ανοιχτού κώδικα είναι το μειωμένο κόστος (συνήθως είναι απλά κόστος υποστήριξης), η δυνατότητα αλλαγών στο λογισμικό ακόμα και μετά τη λήξη της σύμβασης με την εταιρία υποστήριξης (μικρότερη εξάρτηση από εταιρίες), η βελτίωση της διαλειτουργικότητας και η μεγαλύτερη ασφάλεια των συστημάτων (καθώς συνήθως υπάρχει μεγάλη κοινότητα υποστήριξης). Ήδη αρκετές χώρες (π.χ. Αυστραλία [10] και Ιρλανδία [11]) έχουν μια ιδιαίτερα θετική στάση απέναντι στο λογισμικό ανοιχτού κώδικα και τα ανοιχτά πρότυπα.

Κατά τη γνώμη μου, οι παραπάνω λύσεις πρέπει να βρουν εφαρμογή σε ένα γενικότερο πλαίσιο αναδιάρθρωσης της δημόσιας διοίκησης. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία τους είναι η εκπαίδευση και η σωστή αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού. Επιπλέον, απαραίτητη κρίνεται και η απλοποίηση των διαδικασιών που προβλέπουν οι νόμοι για τη λειτουργία του κράτους. Με αυτές τις ιδέες δεν ανακαλύπτουμε τον τροχό. Ήδη, τόσο στο μακρινό όσο και στο πρόσφατο παρελθόν, οι επαγγελματίες της πολιτικής έχουν εξαγγείλει πολλάκις τη μείωση της γραφειοκρατίας και την υιοθέτηση της τεχνολογίας στο δημόσιο τομέα [12][13]. Καθώς το πλάνο υπάρχει [14], μόνο αυτοί ξέρουν γιατί ενώ βρισκόμαστε στο 2012, αυτό δεν έχει γίνει πραγματικότητα.

[1] http://www.infocom.gr/wp-content/uploads/strathgikh_hd/eshdp.pdf
[2] http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathextra_1_02/03/2011_380992
[3] http://www.ekt.gr/content/display?prnbr=82722
[4] http://portal.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathworld_1_26/04/2010_334603
[5] http://www.express.gr/news/ellada/251281oz_20100108251281.php3
[6] http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_economyepix_2_25/02/2012_473881
[7] http://en.wikipedia.org/wiki/Revision_control
[8] http://ec.europa.eu/information_society/activities/egovernment/policy/key_enablers/opensource/index_en.htm
[9] http://www.ffii.gr/ms-gov-agreement
[10] http://www.finance.gov.au/e-government/infrastructure/open-source-software.html
[11] https://joinup.ec.europa.eu/news/ie-computer-service-board-switches-open-source-software
[12] http://www.vlioras.gr/Philologia/Composition/Grafeiokratia.htm
[13] http://www.ypes.gr/el/MediaCenter/Minister/Seasonable/?id=889d6108-f1a4-4cc7-a994-1274335b17fa
[14] http://www.infocom.gr/wp-content/uploads/strathgikh_hd/e_gov_strategy_pt.pdf